Het ik-besef is een essentieel onderdeel van elk levend wezen. Het ik-besef is een uitdrukking van het zelfbewustzijn, dat elk levend wezen in meer of mindere mate bezit. Zonder ik-besef zouden we enkel een robot zijn. Bij sommige mensen is het ik-besef heel prominent aanwezig. In bepaalde gevallen kan het zelfs gaan overheersen, of in andere gevallen kan het in verdrukking raken. Idealiter hebben we een heel natuurlijk en evenwichtig ik-besef. Idealiter is ons ik-besef ontspannen en vrij van krampachtigheden. Dan kan het ego zich vrij ontplooien.
Het ik-besef vormt de essentie van wat we het ego noemen. Het ego vormt het centrum van onze persoonlijkheid. Al wat we denken, voelen, zeggen of doen, is gekoppeld aan ons ego, ons ik-besef. Je zou zelfs kunnen stellen, dat al wat de mens is, bepaald wordt door hoe zijn ego functioneert. Dit komt omdat het ego een uitdrukking is van onze essentie: het is een uitdrukking van ons bewustzijn. Zonder bewustzijn is er geen sprake van een ego of ik-besef. Bewustzijn is onze essentie. Bewustzijn is de bron van al onze gedachten, gevoelens, woorden en daden. Bewustzijn neemt in ieder mens een persoonlijke vorm aan. Deze persoonlijke en unieke uitdrukking van bewustzijn wordt ego genoemd. Het ego is dus de directe vertegenwoordiging van het bewuste Zijn, binnen in elk individu. Het ego is dus iets heel essentieels! Het behoort tot onze wezenskenmerken, en als zodanig kunnen we begrijpen dat het een deel is van onze ziel. Het ego is het zelfbewuste centrum van onze ziel.
In andere artikelen bespraken we hoe de mens samengesteld is uit zeven relatief autonome lichamen. We zagen daarbij dat de ziel het samenwerkende geheel is van de drie meest subtiele lichamen: het gelukslichaam, het egolichaam en het kennislichaam. De ziel is zo subtiel dat zij beschreven kan worden als een licht-lichaam: een energetisch lichaam, samengesteld uit subtiele soorten van licht! In de ziel kunnen we drie aspecten onderscheiden: Ik-besef, geluks-besef en kennis-besef. Het ik-besef heeft zijn zetel in het ego-lichaam. Het geluksbesef heeft zijn zetel in het geluks-lichaam. Het kennis-besef heeft zijn zetel in het kennis-lichaam.
De ziel kunnen we begrijpen als de meest primaire uitdrukking van zuiver bewustzijn. De drie aspecten van onze ziel zijn dan ook de directe uitdrukking van de kwaliteiten van bewustzijn als zodanig. Bewustzijn is zoals we vroeger besproken hebben, de essentie van alles en iedereen. Bewustzijn is de alomtegenwoordige creatieve intelligentie die in alles en iedereen tot uitdrukking komt. Bewustzijn kan begrepen worden als het Zelf van het universum. Als zodanig is het ook het zelf van alle wezens. Dit kosmische en universele Zelf wordt in de vedische literatuur Atma genoemd. Het Atma staat voor het zelf van alle wezens en van het universum als geheel. Het Atma is het zelfbewuste Zijn van het universum.
Van oudsher worden er drie eigenschapen aan het Atma onderscheiden: Sat, Chit en Ananda: Waarheid, Zelfbewustzijn en Geluk. Er is weinig fantasie voor nodig om te begrijpen, dat deze drie basiseigenschappen van het universele Zelf de grondslag vormen voor onze eerste drie subtiele lichamen. Het Sat- of Waarheidsaspect van het Zelf komt tot uitdrukking in het kennislichaam van de ziel. Het Chit- of Zelfbewustzijnsaspect van het Zelf komt tot uitdrukking in het egolichaam van de ziel. Het Ananda- of Geluksaspect van het Zelf komt tot uitdrukking in het gelukslichaam van de ziel. Voor de duidelijkheid kunnen we het ook zo formuleren: Het ego is de manifestatie van het Chit-aspect van het Atma (Zelf). Het gelukslichaam is de manifestatie van het Ananda-aspect van het Atma. Het kennislichaam is de manifestatie van het Sat-aspect van het Atma.
Wanneer we in ons ik-besef, in ons ego, verbonden zijn met onze essentie, het kosmische bewuste Zijn, dan is ons ego doordrongen van een kosmisch Ik-besef: het is dan doordrongen van Sat-chit-ananda: waarheid, zelfbewustzijn en geluk. Dan is ons ego verbonden met de Heelheid, de Eenheid, het Absolute, met God, met het Zelf van alle wezens, met het Nulpuntveld. Dan functioneert ons ego op een volledig natuurlijke, ontspannen en geïntegreerde manier. Dan is ons ego gezond! Ons persoonlijke ik is dan verbonden met het universele Ik, dat zijn bron en essentie is. Dan voelen we ons als individu geheeld, geïntegreerd, geestelijk volwassen, vrij, gelukkig, authentiek, geïnspireerd, vervuld en in vrede. Ons Ik-besef is dan voortdurend betrokken op het ware Ik-besef, het gelukkige Ik-besef, het absolute Ik-besef van de Kosmos! Dan begrijpen we Jezus’ uitspraken: “ik ben die Ben” en “God de vader en ik zijn één” en “Wees volmaakt zoals God de Vader volmaakt is”. Dan begrijpen we de uitspraken van de vedische meesters: “Aham Brahmasmi”- “Ik ben de Totaliteit”, en “Jivo Brahmaiva, na parah!”- “De individuele ziel is de Kosmische Ziel en niets anders!”. Wanneer we deze volwassen bewustzijnstoestand gerealiseerd hebben, dan werkt ons persoonlijke ego optimaal. Dan is ons ego door en door gezond.
Hoe kunnen we zo’n optimaal functionerend ego herkennen? Welke eigenschappen heeft het ego wanneer het verbonden is met het ware Zelf? Laten we een lijst opstellen, met eigenschappen die van nature bij een gezond ego horen.
Kenmerken van een gezond ego.
Ontspannen. Natuurlijk. Evenwichtig. Geïntegreerd. Positief. Gelukkig. Liefdevol. Open. Stabiel. Flexibel. Waarheidslievend. Authentiek. Geïnspireerd. Zelfstandig. Zelfbewust. Heeft vertrouwen in zich zelf, in God en in het leven. Zelfkennis. Transparant. Eerlijk. Geconcentreerd in het Zelf. Beschikt over gezond verstand. Voelt zich innerlijk vrij. Heeft begrip van het Transcendente Zijn, de Essentie van alles en iedereen. Een gezond ego heeft vertrouwen in de toekomst van de mensheid, omdat het weet dat vroeger of later het gezonde verstand zal doorbreken, en het zal winnen van de onwetendheid. Het weet ook dat het zogenaamde slechte slechts een natuurlijk gevolg is van onwetendheid. Het persoonlijke ego herkent zijn bron en essentie als zijnde zuiver bewustzijn.
Vaardigheiden van een gezond ego.
Vermijdt extremen. Kan goed luisteren. Kan zichzelf goed uitdrukken. Kan zich focussen op elk gewenst object van belangstelling. Heeft invoelingsvermogen in alle andere mensen. Ziet de werkelijkheid zoals die is. Accepteert de werkelijkheid zoals die is. Op basis van deze acceptatie tracht het de werkelijkheid meer ideaal te maken, om te vormen naar zijn idealen. Heeft een visie van het doel van het leven. Heeft een visie van het doel van de mensheid. Kan zelfstandig denken, spreken en handelen. Kan fouten en vergissingen toegeven. Ziet elk aspect van de werkelijkheid als deel van het grote geheel. Heeft inzicht in de Eenheid die aan alle Verscheidenheid ten grondslag ligt. Voelt zich doorgaans veilig en geborgen. Begrijpt de essentie van alle religies, van alle stromingen van wijsheid. Kan doelgericht handelen. Kan loslaten. Weet dat het in wezen niet handelt, maar slechts een orgaan is waardoor het bewustzijn en de energie van het Universum zich uitdrukt. (Dit is de betekenis van het Taoistische begrip ‘Woe-wei’) Weet dat alles is zoals het zou moeten zijn, en werkt tegelijkertijd aan de verbetering van de wereld. Een gezond ego doet dit door primair de verandering te zijn, die het in de wereld wil zien.
Wat het gezonde ego niet is.
Het is niet angstig. Het is niet verdrietig of depressief. Het is niet boos of agressief. Is niet hebzuchtig. Is niet manipulatief. Buit anderen niet uit. Is niet gewelddadig. Het is geen kuddedier. Het is geen clichémannetje of clichévrouwtje. Het is niet verlegen. Het is niet schijnheilig. Het heeft geen minderwaardigheidscomplex. Het heeft geen superioriteitscomplex. Het is niet arrogant. Het is geen macho. Het offert zich niet op voor anderen. Offert zich niet op voor werk, geld of status. Het voelt zich niet als slachtoffer van het leven. Doet niet aan ‘zelfopoffering’. Probeert niet ‘egoloos’ te zijn. Is niet gefixeerd op zichzelf. Is niet egoïstisch.
In het licht van deze uiteenzetting over de aard, essentie en oorsprong van het ego moge het duidelijk zijn, dat het eeuwenoude dogma van verschillende religies dat ons wilde doen geloven dat we ‘egoloos’ moeten zijn, op zijn zachtst gezegd een misleidende en verwarrende theorie is. Ze bedoelden het natuurlijk goed. (Elk ego bedoelt het goed, alleen is lang niet elk ego gezond en volwassen !!!). Ze drukken zichzelf alleen verkeerd, ongelukkig en ondidactisch uit. Men bedoelt eigenlijk te zeggen, dat men zich niet dient te identificeren met zijn ego. Men hoort zich te identificeren met zijn ware Zelf. Dan zien we in dat we ons Zelf zijn, en dat we een ego hebben. Dan zien we in dat we bewustzijn zijn, en we een ziel, geest en lichaam hebben. Dan leren we onze zeven lichamen te begrijpen en te gebruiken als organen, waarmee we ons Zelf kunnen uitdrukken, en waarmee we Zelf ervaringen kunnen opdoen in de driedimensionale wereld van verschijnselen.
Indien we het onderscheid kunnen inzien tussen ons ego en ons Zelf, dan betekent dat automatisch, dat we in meer of mindere mate het Zelf gerealiseerd hebben. Alleen vanuit het Zelf, dat uit zuiver bewustzijn bestaat, kunnen we de werke-lijkheid begrijpen zoals die is. Dan begrijpen we de essentie van alle religies. Dan begrijpen we de essentie van alle stromingen van wijsheid. Dan hebben we zicht op het Ene. Dan begrijpen we wat Giordano Bruno bedoelde toen hij in 1584 A.D. zei: “Want zoals degene, die het Ene niet begrijpt, niets begrijpt, zo begrijpt diegene alles, die in waarheid het Ene begrijpt. En wie steeds meer in de kennis van het Ene doordringt nadert ook de kennis van alles.” Dan begrijpen we de Upanishadische woorden: “Ken datgene waardoor al het andere gekend wordt! Leer datgene te hanteren waardoor al het andere hanteerbaar wordt!”
De glorie van Zelfkennis kan niet voldoende bezongen worden. De hele vedische leer, de aloude Indiase wijsheid, is opgeschreven met slechts één doel: de mensheid bewust te maken van zijn gemeenschappelijke, gelukzalige, ware en vrije Zelf! Door bewust te worden van ons ware Zelf, wordt het ego bevrijd van alle onbalansen en ziekten. Wanneer het ego zich bewust is van zijn absolute, goddelijke essentie, dan wordt het geheeld van trauma’s uit het verleden, en begint het dag na dag meer te stralen! Dus wat moeten we doen om een gelukkig, gezond en sterk ego te ontwikkelen? Ons Zelf realiseren! “Gnoti Se Auton”, was het devies van Socrates, dat in diepste zin neerkomt op: “Ken je Atma”. Zoals alle wijzen, wist Socrates net als Lao Tse en Jezus: Wees je bewust van je ware gelukzalige Zelf, en je zult ervaren dat je leven zich dan als ‘van Zelf’
(Auto-matisch) prachtig ontwikkelt. Zo eenvoudig is dat!
© Drs. Frans Langenkamp, antropoloog, vedisch astroloog en vedanta expert. www.selfrealisation.net